Sözleşme tasarıları incelendiğinde avans verilen işlerin az sayıda olduğu görülmektedir. Verildiği durumlarda fiyat farkı hesabı da varsa sözleşmenin uygulanması sürecinde bazı sorunlar yaşanmaktadır. Bu makale avans verilen işlerde fiyat farkı hesabı yapılırken dikkat edilmesi gereken önemli yerleri incelemek için yazılmıştır.
Avans’ın Tanımı
Avans dilimize Fransızcadan geçen bir kelime olup TDK’deki anlamı “öndelik” olarak geçmektedir. Kamu İhale Kurumunun, kamu ihale terimler sözlüğündeki tanımı ise aşağıdaki gibidir:
Mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde sözleşmenin yürütülmesi için gerekli giderleri karşılamak üzere ve yüklenicinin yazılı isteği doğrultusunda, idarece belirlenen bir oran veya miktar tutarında idare tarafından yükleniciye ön ödeme yapılması.
Hizmet alımlarında işe başlandıktan ve iş programı onaylandıktan sonra, yapım işerinde ise yer teslimi yapıldıktan ve iş programı idarece onaylandıktan sonra, yüklenicinin yazılı isteği üzerine, verilecek avansla aynı miktarda ve Kurum tarafından belirlenen kapsam ve şekle uygun avans teminat mektubu veya Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri ve bu senetler yerine düzenlenen belgeler karşılığında; hizmet alımlarında sözleşmenin yürütülmesi için gerekli olan ekipman, tesis, malzeme ve nakliye giderleri için, yapım işlerinde ise şantiyenin kurulması, lüzumlu makine ve ekipmanın nakli, makine, ekipman, malzeme ve cihazların satın alınması ve siparişe bağlanması, taahhüdün ifası için gerekli ihzarat malzemesinin temini gibi işler için gerekli giderleri karşılamak üzere, mal alımlarında ise yükleniciden avans miktarı kadar teminat alınmak koşulu ile avans verilebilmektedir.
Sözleşmelerinde belirtilmek ve karşılığında aynı tutarda teminat alınmak koşuluyla yüklenicilere; mal ve hizmet alımlarında yüklenme tutarının yüzde 10’una, yapım işlerinde ise yüklenme tutarının yüzde 15’ine kadar bütçe dışı avans verilebilir. Ayrıca, belirtilen oranların üzerinde avans verilmesini zorunlu kılan durumlarda; genel bütçeli idareler için Maliye Bakanlığının uygun görüşü, kapsamdaki diğer idareler için ise üst yöneticinin kararı ile ve aşan kısım için T.C. Merkez Bankasının avans işlemleri için belirlediği oranda faiz alınmak kaydıyla, yüklenme tutarının yüzde 30’unu aşmamak üzere belirlenecek oranda bütçe dışı avans verilebilir.
Hizmet alımları ile yapım işlerinde yüklenicinin avans almak için idareye yapacağı yazılı başvurularda bu avansı söz konusu amaçlara uygun olarak kullanacağını, avansı tahsis edeceği hususlara ait miktar ve tutarları ve itfa tarihlerini bildireceğini ve avans hükümlerine uyacağını taahhüt etmesi zorunluluğu bulunmaktadır.
Avanslar hiçbir suretle başkalarına temlik edilememektedir. Avans teminatlarının haczedilmesi ve üzerine ihtiyati tedbir konulması mümkün değildir.
Mevzuatta Avans
Avans; 4734 27/s, 4735 7/f bentlerinde: “Ödeme yeri ve şartlarıyla avans verilip verilmeyeceği, verilecekse şartları ve miktarı ile sözleşme konusu işler için eğer ödenecekse fiyat farkının ne şekilde ödeneceği” şeklinde geçmektedir.
Avansla ilgili detaylar Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme Madde 13’de ayrıntılı olarak açıklanmıştır:
Madde 13 – Avans verilmesi şartları ve miktarı
13.1. Bu iş için avans…………..
1) Avans verilmeyecekse madde metnine “ verilmeyecektir” ibaresi yazılacaktır.
2) Avans verilecekse madde metnine “aşağıdaki şartlar dahilinde verilecektir” ibaresi yazılacak ve aşağıdaki hükümler madde metnine ilave edilecektir.
“13.2. Yer teslimi yapıldıktan ve iş programı onaylandıktan sonra yüklenicinin yazılı isteği üzerine verilecek avansla aynı miktar (iş programında öngörülen hakediş ödemeleri üzerinden hesaplanan avans mahsubunun bitiş tarihine süreli) teminat mektubu (Avans teminat mektubu; Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenen kapsam ve şekle uygun olacaktır.) veya Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri ve bu senetler yerine düzenlenen belgeler karşılığında;
a) Şantiyenin kurulması, lüzumlu makine ve ekipmanın nakli,
b) Makine, ekipman, malzeme ve cihazların satın alınması ve siparişe bağlanması,
c) “[Taahhüdün ifası için gerekli ihzarat malzemesinin temini, ] teklif birim fiyat ve karma sözleşmelerde bu ibare eklenecektir”
gibi işler için gerekli giderleri karşılamak üzere sözleşme bedelinin yüzde ….. (sözleşme bedelinin 1/3 ünden fazla olmamak üzere bir oran belirlenecektir)…..tutarında avans verilecektir.
13.3. Avans def’aten / dilimler halinde aşağıdaki tarihte / tarihlerde ödenecektir;
(a) [avans dilimi ve tarihi]
(b) [avans dilimi ve tarihi]
(c) [avans dilimi ve tarihi]
..........................................
13.4. Yüklenici, yukarda belirtilen tarihte / tarihlerde ödenecek avans tutarının tümünü bir defada almak istemezse, bunu ödenmesi kararlaştırılan yıl sonuna kadar peyderpey talep edebilir. Talep edildiği tarihte verilecek avans miktarı, hiçbir şekilde, bakiye işe ait sözleşme bedelinin belirlenen avans oranıyla çarpımından elde edilecek tutarı geçemez.
13.5. Avansın muhtelif sebeplerle öngörülenden geç ödenmesinden dolayı yüklenici İdareden hiçbir suretle süre uzatımı, tazminat ve benzeri taleplerde bulunmamayı taahhüt eder.
13.6. Yüklenicinin avans almak için İdareye yapacağı yazılı başvurusunda, avansı yukarıdaki amaca uygun olarak kullanacağını, bu avansı tahsis edeceği hususlara ait miktar ve tutarları ile itfa tarihlerini bildirmesi ve avans hükümlerine uyacağını taahhüt etmesi şarttır.
13.7. Yüklenici, aldığı bu avansı bildirdiği yerlere sarf ettiğini gösteren fatura suretlerini ve benzeri geçerli belgeleri ………gün içinde İdareye verecektir.
13.8. İdare, iş programının aksaması veya avansın şartlara uygun sarf edilmemesi veya ……….gün içerisinde işe başlanılmamış olması hallerinde, mahsubu yapılmamış avansı veya bakiyesini, bu halleri takip eden ilk hakkedişten def’aten kesmeye, bu yetmediği veya hakedişi bulunmadığı takdirde avans teminatını nakde çevirmeye her zaman yetkilidir.
13.9. Avans mahsubu aşağıda yazılı esaslar dahilinde yapılır:
13.9.1. Avans mahsup oranı, avans verilme oranının % 50 fazlasıdır.
13.9.2. Avanslar, avansın verildiği tarihten itibaren her bir hakedişin sözleşme bedeline ait tutarına, avans mahsup oranı uygulanarak hakedişlerden kesinti yapılmak suretiyle mahsup edilir.
13.9.3. Mahsup edilen miktar kadar avans teminatı iade edilir.
13.9.4. Eğer varsa, avans bakiyesi son geçici hakedişten yüzde nispetine bakılmaksızın tamamen kesilir. Hakediş tutarı yetmediği takdirde farkı, yüklenici otuz gün içinde nakden öder, aksi takdirde avans teminatı nakde çevrilerek mahsup edilir.
13.9.5. İşin tasfiye edilmesi halinde, yüklenici tasfiye kabul tarihinden itibaren otuz gün içerisinde avans bakiyesini nakden ödemek zorundadır. Bu süre sonunda ödeme yapılmadığı takdirde, avans bakiyesi avans teminatı nakde çevrilerek mahsup edilir.
13.10. Avanslar hiçbir suretle başkalarına temlik edilemez. Avans teminatları haczedilemez ve üzerine ihtiyati tedbir konulamaz.”
Farkına İlişkin Esaslar’ın 6.maddesinin 6.bendinde ise avansla ilgili aşağıdaki açıklama yer almaktadır:
Avans ödenen işlerde, hakedişten mahsup edilen avans tutarı, formüldeki (An) tutarından düşüldükten sonra fiyat farkı hesaplanır. Fiyat farkı katsayısının (Pn) birden küçük olması halinde, (An) tutarından avans miktarı düşülmez.
İlgili maddeyi tam olarak anlayabilmek için Fiyat Farkına İlişkin Esaslar’da bulunan “An” ve “uygulama ayı”na ait tanımları incelemekte fayda var.
Uygulama ayı: İş programına uygun olarak işlerin gerçekleştirilmesi gereken ayı,
An: İlk geçici hakedişte (n=1) olmak üzere (n) inci hak edişte; birim fiyatlı işlerde uygulama ayında gerçekleşen iş kalemleri ve ihzarat miktarlarının sözleşme birim fiyatlarıyla çarpılması sonucu bulunan tutarı (TL), anahtar teslimi götürü bedel işlerde ise uygulama ayında gerçekleşen ilerleme yüzdesiyle sözleşme bedelinin çarpılması sonucu bulunan tutarı (TL),
Örnek Fiyat Farkı Hesabı
Şimdi örnek bir fiyat farkı hesabı üzerinden inceleyelim. Örnek işimizde %10 avans verilmiştir. Hakedişlerdeki avans mahsup oranı Yapım İşlerine Ait Tip Sözleme Madde 13.9.1’e göre %15 olmalıdır.
Eylül 100.000 TL, Ekim 100.000 TL olarak yapılan bir iş programında yüklenici 1.hakedişte 80.000 TL’lik iş yapmıştır. (İş programının gerisinde kalmıştır) 12.000 TL’lik(80.000x0,15) avans fiyat farkına esas tutardan düşülerek 68.000 TL üzerinden fiyat farkı hesabı yapılmıştır.
Resim1: 1.Hakediş Fiyat Farkı Hesap Cetveli
2.hakedişte 120.000 TL’lik iş yapılmıştır. Eylül ayında yapılması gereken 20.000 TL’lik kısım için yapılması gereken ay(Eylül) ile yapılan ay(Ekim) endeksleri kıyaslanarak düşük olanlarla Pn hesaplanarak fiyat farkı tutarı bulunmuştur. Ekim ayına kalan 100.000 TL’den (120.000x0,15) 18.000 TL’lik avans mahsubu düşülerek 82.000 TL üzerinden fiyat farkı hesabı yapılmıştır. Burada avans, Fiyat Farkına İlişkin Esaslar An’e ait tanım dolayı uygulama ayından yani Ekim ayından düşülmüştür. [An: İlk geçici hakedişte (n=1) olmak üzere (n) inci hak edişte; birim fiyatlı işlerde uygulama ayında gerçekleşen iş kalemleri ve ihzarat miktarlarının sözleşme birim fiyatlarıyla çarpılması sonucu bulunan tutarı (TL), anahtar teslimi götürü bedel işlerde ise uygulama ayında gerçekleşen ilerleme yüzdesiyle sözleşme bedelinin çarpılması sonucu bulunan tutarı (TL),]
Resim2: 2.Hakediş Fiyat Farkı Hesap Cetveli
Burada diğer bir görüş, iş programının önceki aylarda doldurulamayan kısmı içinde avans düşmesi yönündedir. (Resim3) ”An, uygulama ayında yapılan iş”tir, fiyat farkı hesabında hakedişte mahsup edilen avans tutarının ait olduğu uygulama ayı tutarından düşülmesi gerekir. İş programının önceki aylarda doldurulmayan kısmını doldurmak için bulunulan ve hakedişte kullanılan tutar: “geçmiş hakediş ayının uygulama ayı tutarı değil, Fiyat Farkına İlişkin Esaslar gereği kullanılması gereken endekslerin uygulanacağı tutardır.” Bu nedenlerden dolayı bu görüşe katılamıyoruz.
Resim3: Fiyat Farkı Hesabında Diğer Görüş
Diğer Hususlar
Karşımıza çıkan bir diğer önemli husus ise hakediş düzenlenmemiş aylarda ve avans verilen işlerde fiyat farkı hesabıdır. Avans verilmese bile bu konu çokça tartışılmış hatta bazı YFK kararlarına da konu olmuştur. Yüksek Fen Kurulu 2012/06 sayılı kararında hakediş düzenlenmemiş aylara ait imalat tutarlarının belirlenmesiyle ilgili: “İşin yapımı sürecinde, tutulması gerekli olan şantiye günlük defteri, röleve ve ataşman defterlerini, tutanak vb. gibi belgelerden imalatların fiilen yapıldığı tarihler ile bu tarihlere göre bedellerini belirlenmesi gerekmektedir.” şeklinde karar vermiştir. Fiyat Farkına İlişkin Esaslar Madde 6/2’de “Fiyat farkı uygulanan işlerde, zorunlu nedenler dışında, hakedişlerin uygulama ayından sonraki ayın ilk beş iş günü içerisinde ve uygulama ayına ait endeksler belli olduktan sonra düzenlenmesi esastır. Uygulama ayına ait endeksler belli olmadan hakedişin düzenlendiği hallerde, fiyat farkı hesabı hakedişle birlikte yapılmaz, uygulama ayına ait endeksler belli olduktan sonra ayrıca hesaplanır.” denilmiştir. Maddede belirtildiği gibi fiyat farkı hesabında sorun yaşamamak için için her ay hakediş düzenlenmesi esastır.
Bir diğer konu ise madde 6/6’da anlatıldığı üzere Pn-1’in eksi çıkması yani Pn’in 1 küçük olması durumunda An tutarından avans tutarının düşülmemesi gerektiğidir. Resim4’de arka kapakta avans mahsubu düşüldüğü halde Pn-1 eksi çıktığı için Resim5’de fiyat farkı hesap cetvelinde An’den avans düşülmemiştir.
Resim4: Örnek Hakediş Raporu
Resim5: Pn-1’in Eksi Çıkma Durumunda Fiyat Farkı Hesap Cetveli
Kaynaklar
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu
4735 Sayılı Kamu İhaleleri Sözleşmeleri Kanunu
Fiyat Farkına İlişkin Esaslar
Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme
Kamu İhale Terimler Sözlüğü
Yüksek Fen Kurulu 2005-2020 Karar ve Görüşler Kitabı
Türk Dil Kurumu Sözlükleri